Εδώ και έναν χρόνο φλέγεται η Μέση Ανατολή, με την ένταση να αυξάνεται και τη σύρραξη να επεκτείνεται γεωγραφικά, εντείνοντας τις ανησυχίες στην περιοχή μας. Έναν χρόνο μετά, πέραν του Ισραήλ και της Παλαιστίνης, πλέον βρίσκονται στο προσκήνιο ο Λίβανος και το Ιράν.
Πώς όμως και γιατί; Πού επεκτείνονται οι ρίζες των διαμαχών μεταξύ των δυνάμεων και ποιος ο ρόλος της Κύπρου; Για να δώσουμε απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά αποταθήκαμε στην Πρόεδρο Δεξαμενής Σκέψης Πολιτείας και Τέως Υπουργό Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως της Κυπριακής Δημοκρατίας Άννα Κουκκίδη-Προκοπίου.
Για να αντιληφθούμε καλύτερα την ιστορία του μεσανατολικού, η κ. Κουκκίδη μας πάει πίσω στο 1948, όταν ιδρύθηκε το κράτος του Ισραήλ και τις αναταράξεις που επέφερε.
«Η ίδρυση του κράτους του Ισραήλ το 1948 ήρθε με το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και μετά τις φρικαλεότητες του Ολοκαυτώματος που οι Εβραίοι υπέφεραν στην Ευρώπη από τους Ναζί. Ενώ η επιστροφή στη Γη της Επαγγελίας ήταν η πραγματοποίηση του οράματος και η πραγμάτωση του εβραϊκού έθνους, η παρείσφρηση ενός νέου δρώντα στο στάτους κβο της περιοχής ήταν φυσικό να προκαλέσει αναταράξεις στο ισοζύγιο δυνάμεων. Ταυτόχρονα, η δημιουργία ενός εβραϊκού κράτους, το οποίο περιβαλλόταν ναι μεν από μια αραβική και κατά κύριο λόγο μουσουλμανική λαοθάλασσα αλλά είχε τη στήριξη του δυτικού κόσμου και κυρίως των Αμερικανών, αποτελούσε για κάποιους ένα αγκάθι στην καρδιά της Μέσης Ανατολής.»
Και κάπου εδώ ξεσπά η διαμάχη μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης...
«Η Παλαιστίνη ως γεωγραφική περιοχή είχε ιστορικά περάσει από τα χέρια των Οθωμανών στην αποικιοκρατία του Βρετανικού Στέμματος, με το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπό το βάρος της πολεμικής ήττας που υπέστη. Έκτοτε οι Βρετανοί είχαν κατά διαστήματα υποσχεθεί τη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ, ταυτόχρονα, με τη δημιουργία ενός παλαιστινιακού κράτους. Δηλαδή, σχεδίαζαν τη διαίρεση στα δύο της γεωγραφικής επικράτειας του προτεκτοράτου της Παλαιστίνης που βρισκόταν υπό την κηδεμονία τους. Κάτι το οποίο δημιουργούσε τρομερές και βίαιες αντιστάσεις στον αραβικό κόσμο. Με το πέρας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το πρόβλημα κλήθηκε να επιλύσει η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, όπου παρά τις διαμαρτυρίες των αραβικών κρατών, επικύρωσε με πλειοψηφία τη διαίρεση της Παλαιστίνης σε δύο κράτη και τη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ. Έκτοτε, οι προστριβές μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων δεν έχουν σταματήσει παρά τα σποραδικά διαλλείματα επαναπροσέγγισης μεταξύ τους (βλ. Συμφωνίες του Όσλο το 1993).»
Πως στη διένεξη μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων έχουν συρθεί ο Λίβανος και το Ιράν;
«Αφενός, γιατί η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO) στρατολόγησε εκτοπισμένους Παλαιστινίους που κατέφυγαν στον Λίβανο μετά την ίδρυση του ισραηλινού κράτους και επιχειρούσε στρατιωτικά μεταξύ άλλων με βάση τους προσφυγικούς καταυλισμούς επί λιβανικού εδάφους. Κάτι το οποίο το Ισραήλ προσπάθησε να αποτρέψει με αντίστοιχες στρατιωτικές επιχειρήσεις και εισβολή στον Λίβανο. Αφετέρου, γιατί το θεοκρατικό σιιτικό καθεστώς που δημιουργήθηκε στο Ιράν μετά την πτώση του Σάχη το 1979, αρνήθηκε την αναγνώριση του κράτους του Ισραήλ. Το Ιράν, μετά την εισβολή του Ισραήλ στον Λίβανο το 1982, ίδρυσε την Χεζμπολλάχ ως αντίβαρο και νέμεση της ισραηλινής παρουσίας εκεί, με απώτερο πάντα σκοπό την καταστροφή του κράτους του Ισραήλ.»
Προσθέτει επίσης ότι τα τελευταία χρόνια, το Ιράν χρηματοδοτεί και στηρίζει όχι μόνο την σιιτική Χεζμπολλάχ αλλά και την Χαμάς, η οποία είναι οργάνωση μουσουλμάνων σουνιτών και ελέγχει τη Λωρίδα της Γάζας. «Η ανάμειξη, εάν όχι η πρωτοκαθεδρία, του Ιράν στην επιχείρηση εναντίον ισραηλινών πολιτών στις 7 Οκτωβρίου του 2023 θεωρείται πλέον δεδομένη», σημειώνει.
«Αναμενόμενη ήταν και η ανταπόκριση του Ισραήλ σε μια επίθεση με πολλά θύματα και ομήρους κι η οποία εξευτέλισε το εβραϊκό κράτος. Η ισοπέδωση και ο εξοστρακισμός της Χαμάς μεταφράστηκε σε σοβαρή ανθρωπιστική κρίση και παράπλευρες απώλειες στη Γάζα. Ταυτόχρονα, βίαια επεισόδια παρατηρούνται στη Δυτική Όχθη, η οποία βρίσκεται υπό τον έλεγχο της Παλαιστινιακής Αρχής. Η απόφαση της Χεζμπολλάχ να ανοίξει ακόμη ένα μέτωπο κτυπώντας το Ισραήλ από τον Λίβανο οδήγησε σε ισραηλινά αντίποινα και τελικά στην απόφαση του Ιράν να εμπλακεί άμεσα, έστω και σε περιορισμένο και μάλλον συμβολικό προς το παρόν επίπεδο, με καταιγισμό ρουκετών που έπληξαν Ισραηλινό έδαφος. Το Ιράν χρησιμοποιεί, επιπρόσθετα, τους Χούθι, οι οποίοι συμμετέχουν με πλήγματα κατά του Ισραήλ από τη μεριά της Ερυθράς Θάλασσας.»
Φτάνοντας στο σήμερα, πόσο πιθανή είναι μια γενικευμένη σύρραξη και ποιοι οι κίνδυνοι;
«Το πρόβλημα με την κατάσταση που επικρατεί είναι το ότι η ανθρωπότητα οδεύει προς μια ‘Θουκυδίδειο παγίδα’, δηλαδή ένα σπιράλ ασφάλειας- ανασφάλειας, όπου η ανταπόδοση του κάθε χτυπήματος προς τον αντίπαλο ανεβάζει τον πολλαπλασιαστή ρίσκου ακόμη περισσότερο. Η ενέργεια και η αντίδραση προς την ενέργεια του αντιπάλου δημιουργεί μια επιπρόσθετη ενέργεια που επιδέχεται μιας άλλης αντίδρασης. Το σπιράλ αντιπαλότητας που δημιουργείται αυξάνει τις πιθανότητες μιας γενικότερης σύρραξης, στην οποία μπορεί απροσδόκητα να συρθούν οι σύμμαχοι των δύο πλευρών.»
Ερωτηθείσα για τον διεθνή παράγοντα και τον ρόλο που έχει να επιτελέσει, η κ. Κουκκίδη αναφέρεται στη στάση που τηρούν οι μεγάλες δυνάμεις, αλλά και τις συγκυρίες που υποβαθμίζουν την δυνατότητα δραστικής αντίδρασης.
«Τα Ηνωμένα Έθνη, καθώς και η Ευρωπαϊκή Ένωση, αδυνατούν να επέμβουν ώστε να αποσοβηθεί η κρίση. Ο ΓΓ του ΟΗΕ έχει ήδη κηρυχθεί persona non grata από τους Ισραηλινούς, οι οποίοι επιμένουν, μεταξύ άλλων, στο βρώμικο ρόλο που έπαιξαν μέλη της αποστολής των ΗΕ στη Γάζα στην επίθεση της 7ης Οκτωβρίου. Οι Βρυξέλλες είναι ακέφαλες προς το παρόν, σε μια μεταβατική περίοδο, όπου αναμένεται ακόμη η επικύρωση της νέας Κομισιόν από το Ευρωκοινοβούλιο. Οι ηγέτες της Γερμανίας και της Γαλλίας είναι αποδυναμωμένοι υπό το βάρος πρόσφατης εκλογικής ήττας. Η Βρετανική ηγεσία καλείται να αντιμετωπίσει σκάνδαλα και σοβαρά εσωτερικά προβλήματα, ενώ ο Αμερικανός Πρόεδρος, εμφανίζεται με μειωμένη επιρροή στην κυβέρνηση Νετανιάχου, αφού βρίσκεται στο τέλος της θητείας του, σε μια διαιρεμένη χώρα, όπου αναμένεται με ανυπομονησία το αποτέλεσμα μιας τοξικής προεκλογικής περιόδου. Ταυτόχρονα, ο πόλεμος στην Ουκρανία και η αντιπαλότητα με τη Ρωσία απορροφά μεγάλο μέρος των πόρων και της σημασίας του δυτικού κόσμου. Οι πιο πάνω συγκυρίες κάνουν την προσπάθεια διαμεσολάβησης εξαιρετικά δύσκολη.»
Ενώ λοιπόν η γειτονιά μας φλέγεται, η Κύπρος έχει έναν ρόλο να επιτελέσει, ποιος όμως είναι ο ρόλος αυτός και τί είναι αυτό που πρέπει να προσέξουμε;
«Η Κύπρος βρίσκεται γεωγραφικά κοντά σε μια φλεγόμενη Μέση Ανατολή, όπου το πιο πιθανόν είναι τα πράγματα να γίνουν χειρότερα πριν βελτιωθούν, πριν το ισοζύγιο δυνάμεων κατασταλάξει σε μια νέα ισορροπία. Είναι αναπόφευκτο ότι οι εξελίξεις μας επηρεάζουν. Όχι μόνο γιατί αποτελούμε διαμετακομιστικό κόμβο στην εκκένωση και απομάκρυνση ξένων πολιτών από το Λίβανο αλλά γιατί υπάρχει πάντοτε η πιθανότητα κάποιοι από τους δρώντες να αποφασίσουν ξεκαθάρισμα λογαριασμών επί ξένου εδάφους. Σημαντικό, από άποψη ασφάλειας, να παραμείνουν οι κυπριακές αρχές, τα σώματα ασφαλείας και οι υπηρεσίες πληροφοριών σε εγρήγορση, ώστε να μειωθεί στο ελάχιστο η πιθανότητα ενός τέτοιου σεναρίου. Ταυτόχρονα, πρέπει να είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε νέα μεταναστευτικά κύματα από τις εμπόλεμες ζώνες που μας περιβάλλουν. Και παρά είμαι υπέρ της αυστηρότητας ως γραμμή υπεράσπισης των συνόρων μας, επιμένω ότι το να είμαστε αυστηροί δεν πρέπει να μας καθιστά απάνθρωπους, μακριά από τα πλαίσια του διεθνούς δικαίου που τόσο συχνά επικαλούμαστε.»
