Μία ταινία διάρκειας μόλις 16 λεπτών, με ιδιαίτερη εικονογραφία και σκηνοθεσία, και με τον λακωνικό τίτλο «74», που σαφώς παραπέμπει στο καταστροφικό καλοκαίρι του 1974 στην Κύπρο, έχει ήδη τραβήξει την προσοχή κοινού και κριτικών σε διεθνές επίπεδο, παρουσιάζοντας το τραύμα της τραγωδίας μέσα από ένα αφαιρετικό ταξίδι διαμέσου της μνήμης, συλλογικής και ατομικής.
Η ταινία που Χαράλαμπου Μαργαρίτη, ενός από τους Κύπριους δημιουργούς της νεότερης γενιάς, βραβεύθηκε στα τέλη Ιουνίου ως η καλύτερη animation ταινία μικρού μήκους στο διεθνές φεστιβάλ κινηματογράφου Raindance στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ξεκινώντας το ταξίδι του με πανηγυρικό τρόπο, το «74» βάζει πλώρη και για άλλα φεστιβάλ, αφού πρόσφατα επιλέχθηκε να συμμετάσχει στο Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους της Δράμας, ενώ έχει επιλεγεί και από το Bolton Film Festival του Manchester, από το διεθνές φεστιβάλ κινηματογράφου Λάρισσας και από το Greek International Film Festival Tour of Canada στο Τορόντο.
Όπως ανέφερε στο ΚΥΠΕ ο Χαράλαμπος Μαργαρίτης, την ταινία την δούλευε για περίπου δύο χρόνια, ετοιμάζοντας διαφορετικά προσχέδια, όμως η επέτειος των 50 χρόνων από την κυπριακή τραγωδία του έδωσε την ώθηση να την ολοκληρώσει και να την παρουσιάσει σε κοινό.
Ο δημιουργός της ταινίας, μέλος μιας γενιάς που δεν έζησε τα γεγονότα του ’74, αλλά ούτε και τις άμεσες συνέπειες των πρώτων χρόνων μετά από αυτά, μεγάλωσε με αφηγήσεις και εικόνες του τραύματος που άφησαν το πραξικόπημα και η τουρκική εισβολή στις προηγούμενες γενιές. Μιλώντας στο ΚΥΠΕ, ανέφερε ότι επέλεξε η ταινία του να περιστρέφεται γύρω από το πρόβλημα της μνήμης, καθώς, όπως σημείωσε, υπάρχει μια δυσκολία στο να ψηλαφήσει κανείς ιστορικά την περίοδο εκείνη.
Η δυσκολία αυτή συνδέεται κατά κάποιο τρόπο και με το γεγονός ότι, όπως ανέφερε ο δημιουργός, θα ήθελε να είχε ανοίξει μία συζήτηση για το Κυπριακό, που θα παράκαμπτε τα τετριμμένα, μία συζήτηση για το «τι ήταν, τι είναι και τι μέλλει γενέσθαι», η οποία δεν έχει ανοίξει, όπως ο ίδιος διαπίστωσε με απογοήτευση.
«Τα γεγονότα του 1974 και γενικά το Κυπριακό είναι λες και υπάρχουν σε μια σφαίρα εκτός του πραγματικού, είναι κάτι που προσπαθούμε να διατηρήσουμε ως μνήμη, χωρίς να διαχειριστούμε την πραγματικότητα», ανέφερε.
Ο Χαράλαμπος Μαργαρίτης εξήγησε ότι η ταινία είναι προϊόν της δικής του προσπάθειας για καλύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί η μνήμη γύρω από τα γεγονότα του 1974. «Σκέφτομαι οπτικοποιώντας», ανέφερε χαρακτηριστικά, προσθέτοντας ότι οι εικόνες που διαδέχονται η μία την άλλη, που αναδύονται η μία από την άλλη, είναι στην ουσία μία αλυσίδα από δικές του σκέψεις πάνω στο θέμα της μνήμης, του τραύματος και του πως όλα αυτά βιώνονται.
Με το τραύμα να αποτελεί κεντρικό άξονα των συναισθημάτων που αποτυπώνονται στην ταινία, ο δημιουργός θίγει και ένα «άβολο» ζήτημα, επιχειρώντας να αναφερθεί και σε μία «βολική» διάσταση του τραύματος, από τη στιγμή που αυτό τελικά γίνεται στοιχείο της ταυτότητας μίας κοινωνίας, σε βαθμό που να την παραλύει.
Θέλοντας να αγγίξει λιγότερο συνηθισμένες πτυχές της μνήμης και του τραύματος του ’74, ο Χαράλαμπος Μαργαρίτης επιλέγει να κρατήσει την ταινία μακριά από τετριμμένα σύμβολα και συμβολισμούς. «Θα ήθελα να εγγράφεται αυτή η ταινία ως μία πρόσθεση απεμπλοκής από τη συνηθισμένη συζήτηση», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Από το καύκαλο που παραπέμπει στον «Ονήσιλο» του Π. Μηχανικού, μέχρι τις μορφές από την Γκουέρνικα του Πικάσο που εξελίσσονται σε σχήματα της κυπριακής τραγωδίας, ο δημιουργός αξιοποιεί αναφορές σε ευρέως γνωστά έργα τέχνης για να «μιλήσει» με ένα νέο τρόπο για την τραγωδία του ‘74, η οποία μοιάζει να έχει στεγανοποιηθεί σε επαναλαμβανόμενες εικόνες που αναπόφευκτα υφίστανται την φθορά του χρόνου.
Ο πρωταγωνιστής της ταινίας, ένας βουβός, ασαφής χαρακτήρας, μοιάζει να στροβιλίζεται σχεδόν σαν χαμένος μέσα σε έναν αφηρημένο χώρο, στον οποίο προβάλλουν διαδοχικά εικόνες, μορφές, τοπία. Τη συνειρμική διαδοχή των εικόνων συνοδεύει σε όλη τη διάρκεια της ταινίας ένας υπόκωφος, αλλά επίμονος ήχος, ο οποίος διακόπτεται περιστασιακά από στιγμιαίους, σκληρούς ήχους, που παραπέμπουν στη βία και στην καταστροφή του καλοκαιριού του 1974.
Όπως σημειώνει ο δημιουργός, για την ταινία αναπτύχθηκε μια τεχνική που εκμεταλλεύεται τις δυνατότητες του τρισδιάστατου ψηφιακού σχεδίου, χάριν στην οποία ο πρωταγωνιστής εντάσσεται σε έναν κόσμο που φανερώνεται με όρους αναμόρφωσης. Αυτή η οπτική γωνία, εξηγεί ο δημιουργός, καθορίζει κατά πόσο αυτός ο κόσμος έχει συνοχή ή παραμένει ασαφής και συγκεχυμένος. Τελικά, αυτός ο κόσμος λειτουργεί κατ' αναλογία της μνήμης του ‘74.
Έτσι, η γοργή και αναπάντεχη εναλλαγή εικόνων σε συνδυασμό με την υποβολιμαία ηχητική επένδυση γίνονται τα εργαλεία που συμβάλλουν στο να επικοινωνήσει ο δημιουργός την αποτυχία διαχείρισης της τραυματικής μνήμης. Με τους συμβολισμούς που επιστρατεύει, το μήνυμα αποκτά μία καθολική διάσταση και απήχηση σε όλους τους λαούς που έχουν βιώσει ανάλογες τραυματικές εμπειρίες.
Δεν παύει, όμως, να υπάρχει στον πυρήνα της ταινίας η κυπριακή τραγωδία, την οποία μάλιστα αναγνώρισαν και θεατές που την παρακολούθησαν στο Λονδίνο, οι οποίοι είχαν συγγενείς και οικείους που βίωσαν τα γεγονότα του 1974.
*Ο Χαράλαμπος Μαργαρίτης είναι απόφοιτος της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών του Παρισιού. Ζει και εργάζεται στην Πάφο, όπου το 2015 ίδρυσε το Κέντρο Τεχνών Κίμωνος. Ταυτόχρονα, είναι μέλος του ειδικού εκπαιδευτικού προσωπικού του Τμήματος Πολυμέσων και Γραφικών Τεχνών της Σχολής Καλών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου, όπου διδάσκει κινούμενα σχέδια και ιστορία της τέχνης. Παράλληλα εκπονεί τη διδακτορική του έρευνα στις πειραματικές αφηγηματικές τεχνικές στην κινούμενη εικόνα.
