της Κωνσταντίνας Νεοφύτου
Πως θα ένιωθες αν μπορούσες να έχεις λόγο για το που θα δαπανάται μέρος του προϋπολογισμού στο Δήμο που ζεις;
Αυτή η ενεργή συμμετοχή των πολιτών στον τρόπο με τον οποίο δαπανάται το δημόσιο χρήμα, έχει γίνει «συνήθεια» σε αρκετές χώρες τις ΕΕ και όχι μόνο. Ενδεικτικά, στην Γαλλία το 60% των Δήμων εφαρμόζει αυτή την πρακτική. Οι πολίτες δηλαδή, μπορούν να προτείνουν και να ψηφίζουν για τοπικά έργα που χρηματοδοτούνται από κοινοτικούς πόρους.
Το ΤΕΠΑΚ συντονίζει ένα πρωτοποριακό ερευνητικό πρόγραμμα, το DEMOTEC, που διερευνά το πώς ο θεσμός του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού μπορεί να αυξήσει τη συμμετοχή των πολιτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που επηρεάζουν τη ζωή τους.
Συντονίστρια του προγράμματος είναι η Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Τμήματος Επικοινωνίας του ΤΕΠΑΚ, Λία Σπυρίδου, η οποία μιλώντας στο Οικονομικό Ένθετο της εκπομπής Alpha Ενημέρωση, εξήγησε τα αποτελέσματα της έρευνας αλλά και την αναγκαιότητα να έρθουν οι πολίτες πιο κοντά στην εξουσία.
Αξίζει να αναφερθεί ότι μέσω του προγράμματος, ο συμμετοχικός προϋπολογισμός θα εφαρμοστεί και στην Κύπρο, στο Δήμο Δυτικής Λεμεσού. Στόχος είναι με την πάροδο του χρόνου ολοένα και περισσότεροι Δήμοι να μπορούν να τον εφαρμόσουν.
Τι είναι ο συμμετοχικός προϋπολογισμός;
Ο συμμετοχικός προϋπολογισμός (ΣΠ) είναι μια διαδικασία που λαμβάνει χώρα σε τοπικό επίπεδο διακυβέρνησης και δίνει τη δυνατότητα στους πολίτες να αποφασίσουν πώς θα δαπανηθεί ένα μέρος του προϋπολογισμού. Συνήθως πρόκειται για μικρό ποσοστό του προϋπολογισμού (περίπου 1,5-2%). Υπάρχουν διάφορα είδη ΣΠ. Οι βασικές μεταβλητές που διακρίνουν τα επιμέρους είδη είναι εάν ο ΣΠ έχει συμβουλευτικό ή δεσμευτικό χαρακτήρα για το Δήμο, εάν υπάρχει ανοιχτή διαδικασία προτάσεων προς χρηματοδότηση ή εάν ο Δήμος φέρνει προς ψήφιση κάποιες προτάσεις και τέλος εάν της τελικής επιλογής των προτάσεων προς χρηματοδότηση προηγείται διαβουλευτική διαδικασία ή όχι.
Γιατί είναι σημαντικό να συμμετέχουν οι πολίτες στον προϋπολογισμό;
Ο ΣΠ εντάσσεται στην κατηγορία των δημοκρατικών καινοτομιών που αναπτύσσονται τα τελευταία χρόνια σε μια προσπάθεια να έρθουν οι πολίτες κοντά στην εξουσία, να συναποφασίσουν για κάποια πράγματα, να ενισχυθεί η διαφάνεια και η συμμετοχή στη διακυβέρνηση, και τελικά να ενισχυθεί η εμπιστοσύνη στους θεσμούς και τις πολιτικές διαδικασίες.
Το ΤΕΠΑΚ έχει συντονιστικό ρόλο σε σχετικό ερευνητικό πρόγραμμα, το DEMOTEC. Η έρευνα “έτρεξε” σε 7 χώρες, μεταξύ των οποίων και η Κύπρος. Ποια ήταν τα βασικά ευρήματα;
Καταρχάς να πούμε ότι στην περίπτωση του ΣΠ έχουμε χώρες στις οποίες εφαρμόζεται εδώ και κάποια χρόνια, και άλλες στις οποίες είναι μια καινούρια διαδικασία, όπως η Κύπρος. Επομένως, το ποσοστό ενημέρωσης στην πρώτη περίπτωση είναι υψηλό (πάνω από 50%) ενώ στην περίπτωση της Κύπρου τα ποσοστά είναι μονοψήφια. Το γενικό συμπέρασμα που καταγράφει η έρευνα του DEMOTEC είναι η χαμηλή συμμετοχή των πολιτών παρά τη θετική αντίληψη που τείνουν να έχουν οι πολίτες για τον ΣΠ.
Γιατί είναι μειωμένο το ενδιαφέρον των πολιτών;
Το θέμα αυτό είναι πολυπαραγοντικό και υπάρχουν διαφορές από χώρα σε χώρα. Ωστόσο κάποιες αιτίες είναι κοινές. Η γενικότερη δυσπιστία των πολιτών απέναντι στους θεσμούς μειώνει το ενδιαφέρον για τέτοιου είδους εγχειρήματα. Ένα άλλο σημαντικό εμπόδιο είναι ο χρόνος που μπορούν να διαθέσουν οι πολίτες, και γι΄ αυτό μελετάμε πώς αυτές οι διαδικασίες μπορούν να υλοποιηθούν διαδικτυακά χωρίς ωστόσο να χαθεί η αλληλεπίδραση μεταξύ των πολιτών και ο διαβουλευτικός χαρακτήρας των αποφάσεων.
Ο συμμετοχικός προϋπολογισμός μπορεί να δώσει φωνή σε όσους δεν έχουν ή απλώς θα ενισχύσει τις φωνές που ήδη ακούμε;
Αυτό είναι το σύνηθες πρόβλημα όλων των συμμετοχικών διαδικασιών και είναι κοινό παντού. Αυτό που ευρύτερα ονομάζουμε συμμετοχική κουλτούρα ή δεν υπάρχει ή είναι σε πτώση λόγω της ευρύτερης δυσπιστίας των πολιτών απέναντι στο πολιτικό σύστημα εν γένει. Επομένως, αυτό που γίνεται ολοένα και πιο ξεκάθαρο -και νομίζω ότι οι πρόσφατες ευρωεκλογές έδειξαν περίτρανα, είναι ότι οι πολιτικοί θεσμοί (τοπική αυτοδιοίκηση, κόμματα, ευρωπαϊκοί θεσμοί) οφείλουν να ακούσουν τις ανάγκες και τις επιθυμίες των πολιτών. Όταν η οικονομική και κοινωνική ανισότητα διευρύνεται διαρκώς, με άλλα λόγια η ποιότητα ζωής και οι δυνατότητες των πολιτών μειώνονται, αυτό σημαίνει ότι κάποια πράγματα δεν γίνονται σωστά. Άρα λοιπόν οι δημοκρατικές καινοτομίες όπως ο ΣΠ δεν μπορούν να αντισταθμίσουν το κεντρικό πολιτικό έλλειμα και επομένως δεν κινητοποιούν το ενδιαφέρον των πολιτών.
