Το 1990 η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ υιοθέτησε ψήφισμα καθιερώνοντας την 1η Οκτωβρίου ως «Παγκόσμια Ημέρα για την Τρίτη Ηλικία». Κάθε χρόνο η 1η Οκτωβρίου δίνει ουσιαστικά το έναυσμα σε χώρες ανά τον κόσμο να αποτίσουν φόρο τιμής στους ηλικιωμένους ανθρώπους για την πολυετή προσφορά τους, αλλά και να επισημάνουν και να ενσκήψουν στα πολλά προβλήματα που αντιμετωπίζουν.
Ο Πρόεδρος του Παρατηρητηρίου Τρίτης Ηλικίας, κ. Δήμος Αντωνίου, μιλώντας στο AlphaNews.Live με αφορμή και τη σημερινή μέρα, αναφέρθηκε μεταξύ άλλων, στα σημαντικότερα πρόβλημα που αντιμετωπίζουν σήμερα οι ηλικιωμένοι και τα οποία όπως είπε μπορεί να επηρεάσουν βαθιά την ποιότητα της ζωής τους.
Οι βασικότερες προκλήσεις
Πρώτη στον κατάλογο των προκλήσεων, σύμφωνα με τον κ. Αντωνίου, η επιδείνωση της υγείας των ηλικιωμένων, με τις πιο διαδεδομένες παθήσεις που τους ταλαιπωρούν να είναι η οστεοπόρωση, τα καρδιαγγειακά νοσήματα και η γνωστική έκπτωση.
Σημαντικό επίσης πρόβλημα, οι οικονομικοί περιορισμοί λόγω χαμηλών συντάξεων ή η έλλειψη άλλων εισοδημάτων που αποτελούν, όπως είπε ο κ. Αντωνίου, μια άλλη πρόκληση η οποία δημιουργεί μεγάλες δυσκολίες ιδιαίτερα όταν οι ηλικιωμένοι έρχονται αντιμέτωποι με το αυξανόμενο κόστος της καθημερινής διαβίωσης.
Στα παραπάνω προστίθεται και το κεφάλαιο της κοινωνικής απομόνωσης, το οποίο εντείνεται από την απώλεια συζύγων ή φίλων αλλά και από την περιορισμένη κινητικότητα. Αυτά, όπως σημείωσε ο Πρόεδρος του Παρατηρητηρίου Τρίτης Ηλικίας, οδηγούν σε αισθήματα μοναξιάς και κατάθλιψης τα οποία δημιουργούν άλλα τόσα προβλήματα.
"Για την κοινωνία των ανθρώπων Τρίτης Ηλικίας στις προκλήσεις της εποχής, συμπεριλαμβάνεται και ο γρήγορος ρυθμός των τεχνολογικών αλλαγών, που τους οδηγεί εκ των πραγμάτων σε απόγνωση, αφού δεν μπορούν να συμβαδίσουν με τις ψηφιακές καινοτομίες στις οποίες οι νεότερες γενιές προσαρμόζονται με ευκολία".
Σύμφωνα με τον κ. Αντωνίου, εξαιρετικής επίσης σημασίας ζήτημα, είναι αυτό που αφορά σε φαινόμενα κακοποίησης και παραμέλησης ηλικιωμένων, και τα οποία μπορούν να εκδηλωθούν είτε με τη μορφή της σωματικής κακοποίησης, είτε της συναισθηματικής ή οικονομικής εκμετάλλευσης, είτε μέσω του ηλικιακού ρατσισμού.
Όλα τα παραπάνω, παραμένουν, σύμφωνα με τον κ. Αντωνίου, οδυνηρά και υποβαθμισμένα ζητήματα που επηρεάζουν άμεσα την υγεία των ηλικιωμένων, αλλά και τον ψυχικό τους κόσμο. Η αντιμετώπισή τους απαιτεί, όπως είπε, μια συμπονετική και ολοκληρωμένη προσέγγιση από τις οικογένειες, την κοινωνία στο σύνολο της, το κράτος και τους φορείς χάραξης πολιτικής.
Τροχοπέδη η ακρίβεια
Κι ενώ τα προβλήματα τρέχουν, η καλπάζουσα ακρίβεια που μαστίζει την κοινωνία, όχι απλά δεν αφήνει ανεπηρέαστη την Τρίτη Ηλικία, αλλά την επηρεάζει ίσως περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ομάδα πληθυσμού.
Στην Κύπρο, όπως μάς είπε ο κ. Αντωνίου, η αύξηση του κόστους ζωής είχε ιδιαίτερα έντονες επιπτώσεις στους ηλικιωμένους, πολλοί από τους οποίους ζουν με χαμηλές συντάξεις και πενιχρές αποταμιεύσεις.
"Οι υψηλές τιμές, ιδίως σε τομείς όπως η στέγαση, το ηλεκτρικό ρεύμα, τα καύσιμα και τα βασικά αγαθά, έχουν ουσιαστικό αντίκτυπο στους περιορισμένους προϋπολογισμούς τους, καθιστώντας όλο και πιο δύσκολη τη διατήρηση ενός άνετου βιοτικού επιπέδου".
Σύμφωνα με τον κ. Αντωνίου, η κλιμάκωση του κόστους σημαίνει ότι τα ηλικιωμένα άτομα πρέπει να κάνουν δύσκολες επιλογές, όπως να παραιτηθούν από αναγκαία φάρμακα που δεν καλύπτονται από το ΓεΣΥ, να περιορίσουν τις μετακινήσεις και άρα να περιοριστούν στο σπίτι ή να μειώσουν τα έξοδα του νοικοκυριού τους, περιλαμβανομένης της ψύξης και της θέρμανσης.
Επιπλέον, όπως πρόσθεσε ο κ. Αντωνίου, η οικονομική επιβάρυνση μπορεί να επιδεινώσει τα αισθήματα άγχους και κοινωνικής απομόνωσης, καθώς πολλοί δυσκολεύονται να συμμετάσχουν σε κοινοτικές δραστηριότητες ή να διατηρήσουν κοινωνικές σχέσεις λόγω αυτών των οικονομικών περιορισμών.
Το οικονομικό τοπίο στην Κύπρο, που χαρακτηρίζεται από αυτές τις ραγδαίες αυξήσεις των τιμών, αναδεικνύει είπε ο κ. Αντωνίου, την επείγουσα ανάγκη για στοχευμένες κοινωνικές και οικονομικές πολιτικές για την καλύτερη στήριξη του γηράσκοντος πληθυσμού μας.
Ελπίδες από την Εθνική Στρατηγική για την Υγεία των Ηλικιωμένων
Φως στο τούνελ για τα άτομα Τρίτης Ηλικίας, η Εθνική Στρατηγική για την Υγεία των Ηλικιωμένων, μια εξαιρετική, όπως εκτιμά ο κ. Αντωνίου, προσπάθεια του Υπουργείου Υγείας για την αναχαίτιση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στα θέματα υγείας.
Η στρατηγική αυτή που θα εφαρμοστεί σταδιακά μέσα από 70 και πλέον δράσεις, εδράζεται όπως είπε ο κ. Αντωνίου, σε τέσσερις βασικούς πυλώνες: πρόληψη, προώθηση της υγιούς γήρανσης, φιλικό ηλικιακά περιβάλλον και έρευνα και εκπαίδευση.
Το Παρατηρητήριο Τρίτης Ηλικίας νιώθει περήφανο που συμμετείχε στο εργαστήριο για την υγεία των ηλικιωμένων μαζί με καταξιωμένους επιστήμονες και ο Πρόεδρός του δήλωσε βέβαιος ότι οι προτάσεις που κατέθεσαν, θα φέρουν καλύτερες μέρες για τους ηλικιωμένους μας.
Απαραίτητη προϋπόθεση όμως, σημειώνει, είναι να υπάρχει σύμπνοια από όλους τους πολιτικούς χώρους για να μπορέσουν να εφαρμοστούν χωρίς προσκόμματα αυτά που πρέπει να υλοποιηθούν.
Είναι τόσα πολλά που πρέπει γίνουν και είναι τόσο παραμελημένη η Τρίτη Ηλικία που πραγματικά, τόνισε ο κ. Αντωνίου, δεν σηκώνει ούτε μια ημέρα καθυστέρησης.
Κακοποίηση… ένα σιωπηλό έγκλημα
Δεν είναι λίγες οι φορές που έρχονται στην επιφάνεια περιπτώσεις κακοποίησης ή παραμέλησης ηλικιωμένων που δεν είναι σε θέση να υπερασπιστούν τον εαυτό τους, οι οποίες προκαλούν οργή και φρίκη.
Στο Παρατηρητήριο αντιμετωπίζονται πολύ δύσκολες τέτοιες καταστάσεις γιατί έχουν, όπως μάς είπε ο κ. Αντωνίου, να διαχειριστούν ευάλωτα άτομα που μερικές φορές σε κάνουν να διερωτάσαι πως κατάντησε έτσι μια ομάδα συνανθρώπων μας, δηλαδή να κακοποιούν έναν ηλικιωμένο/η με τόση ευκολία.
"Σε συνεργασία με τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας, με την Επίτροπο Διοικήσεως και Προστασίας των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων καθώς και με την Ομοσπονδία Συνδέσμων Ασθενών Κύπρου, έρχονται στο Παρατηρητήριο συχνά αρκετά περιστατικά που αφορούν κακοποιητικές συμπεριφορές σε ιδρύματα, νοσηλευτήρια ακόμη και σπίτια".
Η συντριπτική πλειοψηφία των περιστατικών, μάς είπε ο κ. Αντωνίου, δυστυχώς δεν καταγγέλλονται, διότι τα θύματα είτε φοβούνται εκδικητικές συμπεριφορές, είτε ο θύτης είναι μέλος της οικογένειας, είτε εξαρτάται από αυτό για τη διαβίωση του ή ακόμη φοβούνται ότι αν καταγγείλουν το περιστατικό θα βιώσουν περισσότερη κακοποίηση. Από την άλλη, πρόσθεσε ο κ. Αντωνίου, υπάρχει και το κοινωνικό στίγμα ότι αυτός ο άνθρωπος έχει κακοποιηθεί ή κατήγγειλε τα παιδιά του ή υπάρχουν και περιπτώσεις που το θύμα ένιωθε ότι άξιζε να κακοποιηθεί.
"Η κακοποίηση στην Κύπρο είναι ένα σιωπηλό έγκλημα που συμβαίνει τις περισσότερες φορές πίσω από κλειστές πόρτες, εκεί δηλαδή όπου δεν υπάρχει θεατότητα, γι’ αυτό και το Παρατηρητήριο Τρίτης Ηλικίας, μέσα από την καθημερινή του τριβή με τους ηλικιωμένους έχουν εκδώσει μελέτη σχετικά με την κακοποίηση και παραμέληση ηλικιωμένων, σχετικά με το πώς αυτή αναγνωρίζεται, αλλά και σχετικά με εισηγήσεις για την καταπολέμησή της".
Η μελέτη αυτή, όπως μάς ενημέρωσε ο κ. Αντωνίου, έχει ήδη παραδοθεί στην Προεδρία της Δημοκρατίας, σε Υπουργούς που ο τομέας τους αγγίζει τη γήρανση ενώ το Παρατηρητήριο άρχισε παράλληλα σειρά επαφών με τα πολιτικά κόμματα ώστε να έχουν γνώση τι πραγματικά συμβαίνει στην κυπριακή κοινωνία.
"Κάποια από τα περιστατικά που ήρθαν ενώπιον του Παρατηρητηρίου, αφορούσαν καταγγελίες σε ιδρύματα για άσχημες συνθήκες διαβίωσης, προσβλητικές συμπεριφορές του προσωπικού, ξυλοδαρμούς, κακή σίτιση, μη χρήση κλιματισμού και θέρμανσης και πολλά άλλα. Επίσης, είχαν λάβει γνώση για περιστατικά σε νοσηλευτήρια αλλά και σε σπίτια όπου οι οικιακές βοηθοί προέβαιναν σε τέτοιου είδους συμπεριφορές, ενώ σε άλλες περιπτώσεις τα παιδιά πετούσαν έξω από το σπίτι τους γονείς τους όταν τους μεταβίβαζαν τα σπίτια και τις περιουσίες τους".
Βάρος στην ψυχική υγεία
Σημαντικό κομμάτι για το οποίο θα πρέπει να ανησυχούμε, χαρακτήρισε ο κ. Αντωνίου αυτό της ψυχικής ευημερίας των ηλικιωμένων ατόμων, δεδομένων και των μοναδικών προκλήσεων που αντιμετωπίζει αυτή η δημογραφική ομάδα, όπως η απώλεια αγαπημένων προσώπων, η γνωστική έκπτωση, τα χρόνια προβλήματα υγείας και η πιθανότητα κοινωνικής απομόνωσης.
Το κράτος, είπε ο κ. Αντωνίου, φέρει βαθιά ευθύνη να παρέχει ισχυρές υποδομές που να υποστηρίζουν την ψυχική υγεία των ηλικιωμένων πολιτών του. Αυτό, όπως πρόσθεσε, απαιτεί ολοκληρωμένο σχεδιασμό και στρατηγικές εφαρμογής, δηλαδή ολιστική προσέγγιση του ζητήματος.
"Παρ΄ όλο που γίνεται μια εξαιρετική προσπάθεια από τις Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας του κράτους και οι άνθρωποι που χρήζουν βοήθειας μπορούν να αποτείνονται μέσω του ΓεΣΥ σε ειδικούς ψυχικής υγείας, υπάρχουν και άλλα που πρέπει να εφαρμοστούν, έχοντας ως παραδείγματα καλές πρακτικές άλλων χωρών".
Οι κρατικές πολιτικές θα πρέπει, ανέφερε ο κ. Αντωνίου, να δώσουν επίσης έμφαση στην εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας στη γηριατρική ψυχική υγεία, διασφαλίζοντας ότι οι ηλικιωμένοι λαμβάνουν εξειδικευμένη φροντίδα.
Είναι επιτακτική ανάγκη, εκτιμά ο κ. Αντωνίου, να προωθηθούν τακτικές εξετάσεις ψυχικής υγείας σε χώρους υγειονομικής περίθαλψης προσαρμοσμένους στις ανάγκες των ηλικιωμένων.
"Η έγκαιρη ανίχνευση μπορεί να ανοίξει τον δρόμο για άμεσες παρεμβάσεις, αποτρέποντας περαιτέρω επιπλοκές. Επιπλέον, η δημιουργία κοινοτικών κέντρων που να διευκολύνουν τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και τη γνωστική διέγερση, μπορεί να αποτρέψει τα αισθήματα μοναξιάς και απομόνωσης, που μπορεί να εξελιχθούν σε ψυχικές διαταραχές".
Το Παρατηρητήριο Τρίτης Ηλικίας διατηρεί πάντως Κέντρο Μνήμης στη Λεμεσό όπου τρεις φορές την εβδομάδα άτομα από 60 ετών και άνω, απολαμβάνουν προγράμματα πρόληψης όπως π.χ. ασκήσεις νοητικής ενδυνάμωσης και ψυχολογικής στήριξης, γυμναστική για ευπαθείς ομάδες, χοροθεραπεία και μουσικοθεραπεία, με εξαιρετικά αποτελέσματα όσον αφορά την ευεξία των συμμετεχόντων, κάτι που επιβεβαιώνεται, είπε ο κ. Αντωνίου, και από τους προσωπικούς τους ιατρούς.
"Άρα τα προγράμματα πρόληψης έχουν τον δικό τους σημαντικό ρόλο, γι’ αυτό το κράτος πρέπει να στηρίξει και αυτόν τον τομέα χωρίς δεύτερες σκέψεις. Θα πρέπει, επίσης, να υπάρχει ένα ισχυρό σύστημα παραπομπών, το οποίο θα συνδέει τα ηλικιωμένα άτομα με ψυχολόγους, συμβούλους και ομάδες υποστήριξης που έχουν σχεδιαστεί ειδικά για τις ανάγκες τους".
Καταληκτικά ο κ. Αντωνίου, εξέφρασε την πεποίθηση ότι δίνοντας προτεραιότητα στην ψυχική υγεία του γηράσκοντος πληθυσμού μας, η πολιτεία όχι μόνο βελτιώνει την ποιότητα ζωής τους, αλλά και επιβεβαιώνει τη δέσμευσή της για την ευημερία όλων των πολιτών της.
