Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου ρητά στο άρθρο 9 προστατεύει την ελευθερία σκέψης συνείδησης και θρησκείας, το ίδιο πράττει και το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας ( άρθρο 18 ) το οποίο όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενη μου αρθρογραφία είναι πλήρως εναρμονισμένο με την πιο πάνω Σύμβαση.
Συγκεκριμένα, το άρθρο 9 ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας αναφέρει: «1. Παν πρόσωπον δικαιούται εις την ελευθερίαν σκέψεως, συνειδήσεως και θρησκείας, το δικαίωμα τούτο επάγεται την ελευθερίαν αλλαγής θρησκείας ή πεποιθήσεων, ως και την ελευθερίαν εκδηλώσεως της θρησκείας ή των πεποιθήσεων μεμονωμένως, ή συλλογικώς δημοσία ή κατ' ιδίαν, δια της λατρείας, της παιδείας, και της ασκήσεως των θρησκευτικών καθηκόντων και τελετουργιών. 2. Η ελευθερία εκδηλώσεως της θρησκείας ή των πεποιθήσεων δεν επιτρέπεται να αποτελέση αντικείμενον ετέρων περιορισμών πέραν των προβλεπομένων υπό του νόμου και αποτελούντων αναγκαία μέτρα, εν δημοκρατική κοινωνία δια την δημοσίαν ασφάλειαν, την προάσπισιν της δημοσίας τάξεως, υγείας και ηθικής, ή την προάσπισιν των δικαιωμάτων και ελευθεριών των άλλων.»
Ο καθένας λοιπόν μπορεί να απολαμβάνει τα δικαιώματα που του παρέχονται και μπορεί να επιλέξει ελευθέρα θρήσκευμα ή και να μην επιλέξει αν το επιθυμεί. Περαιτέρω δε, δίδεται το δικαίωμα σε κάθε πρόσωπο να ασκεί το δικαίωμα της ελεύθερης εκδήλωσης των θρησκευτικών του πεποιθήσεων δημόσια χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι δεν υπόκεινται και περιορισμοί στην άσκηση των δικαιώματος αυτού ως περιγράφονται στο εδάφιο 2 του άρθρου 9 της Σύμβασης.
Συναφή με τα πιο πάνω και η δημόσια συζήτηση η οποία ξεκίνησε τις τελευταίες μέρες στην Κύπρο αναφορικά με την υπόθεση της μαθήτριας Άλαα και την απαγόρευση από τον διευθυντή του σχολείου της να χρησιμοποιεί την μουσουλμανική μαντίλα η και «jihab» στο σχολικό χώρο. Η απαγόρευση του διευθυντή ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων εναντίον του αλλά ταυτόχρονά έγινε αφορμή για μια δημόσια συζήτηση καθώς στον αντίποδα πολλοί έσπευσαν να υπεραμυνθούν της απαγόρευσης του αυτής.
Στις τάξεις τις Ευρωπαϊκής Ένωσης η δημόσια συζήτηση γύρω από το ζήτημα αυτό έχει ξεκινήσει εδώ και αρκετό καιρό. Μάλιστα σε αρκετά κράτη μέλη όπως η Αυστρία το Βέλγιο η Βουλγαρία, η Γαλλία, οκτώ κρατίδια της Ομόσπονδής Δημοκρατίας της Γερμανίας και στην Ολλανδία υπάρχουν εθνικές νομοθεσίες η οποίες απαγορεύουν είτε την κάλυψη του προσώπου σε δημόσιο χώρο είτε που απαγορεύουν θρησκευτικά σύμβολα που καλύπτουν το πρόσωπο στον χώρο εργασίας και άλλες παρόμοιας φύσεως απαγορεύσεις.
Το ερώτημα λοιπόν που προκύπτει είναι κατά πόσο υπάρχει η νομοθεσία στη Κύπρο ώστε να δύναται η διεύθυνση κάθε σχολείου να απαγορεύσει σε μαθητή την χρησιμοποίηση θρησκευτικών συμβόλων. Οι κανονισμοί Μέσης Εκπαίδευσης οι οποίοι ρυθμίζουν το ζήτημα αυτό αναφέρουν στο άρθρο 5 εδάφιο 3 υπό τον τίτλο «Καθήκοντά και Υποχρεώσεις Μαθητών», τα εξής : «Ο μαθητής φορεί καθημερινά στο σχολείο την εγκεκριμένη από το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού στολή, που καθορίζεται με σχετική εγκύκλιο, μετά από εισήγηση του Συμβουλίου Δημοτικής και Μέσης Εκπαίδευσης […] το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού εκδίδει σχετικές εγκυκλίους, οι οποίες καθορίζουν την ευπρεπή εμφάνιση των μαθητών». Συνεπώς το μόνο που ρυθμίζεται με βάση το πιο πάνω είναι το ζήτημα της αμφίεσης (στολής) των μαθητών στο σχολικό χώρο και όχι αν επιτρέπεται η χρησιμοποίηση θρησκευτικών συμβόλων.
Η ερμηνεία των Κανονισμών Μέσης Εκπαίδευσης διέπετε από συγκεκριμένες αρχές που καθορίζονται στο άρθρο 3 το οποίο αναφέρει: «Αρχές που διέπουν την ερμηνεία και εφαρμογή των παρόντων Κανονισμών. 1. Οποιοδήποτε πρόσωπο ή/και δημόσια αρχή εμπλέκεται με οποιοδήποτε τρόπο στην ερμηνεία και εφαρμογή των παρόντων Κανονισμών έχει υποχρέωση, ανεξάρτητα από το κατά πόσο αυτό αναφέρεται σε συγκεκριμένο άρθρο ή μη, να ερμηνεύει και να εφαρμόζει τις διατάξεις του (α) χωρίς καμία διάκριση στη φυλή, το χρώμα, το φύλο, τη γλώσσα, τη θρησκεία, τις πολιτικές ή άλλες πεποιθήσεις του παιδιού ή των γονέων ή κηδεμόνων του ή την υπηκοότητα, εθνική ή κοινωνική καταγωγή, την περιουσιακή κατάσταση, την ανικανότητα, τη γέννηση, το σεξουαλικό προσανατολισμό ή οποιαδήποτε άλλη κατάσταση, […]».
Η επιλογή της στολής λοιπόν αλλά και ευπρεπής εμφάνιση των μαθητών θα πρέπει να εφαρμόζεται χωρίς να προβαίνει σε καμία διάκριση στη φυλή, το χρώμα, το φύλο, τη γλώσσα, τη θρησκεία. Η επιλεκτική απαγόρευση ή επιλεκτική επίτρεψη συγκεκριμένων θρησκευτικών συμβόλων είτε είναι μουσουλμανικά είτε είναι χριστιανικά ενδεχομένως να δημιουργεί δυσμενή διάκριση και να θρέψει διακρίσεις σε σχέση με την φυλή ή και το θρήσκευμα αλλά και να δημιουργήσει συλλογικά προβλήματα στην εύρυθμη λειτουργία του σχολείου, όπως τα πρόσφατα παραδείγματα φυλετικής σχολικής βίας μεταξύ μαθητών μέσης εκπαίδευσης που επέφεραν σοβαρούς σωματικούς τραυματισμούς σε ορισμένους από τους εμπλεκομένους.
Υπάρχουν δε επί του θέματος της σχολικής στολής και όχι επί του ζητήματος των θρησκευτικών συμβόλων δύο σχετικές αποφάσεις, μία της Επιτρόπου Διοικήσεως και μία της Επιτρόπου Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων στις οποίες σημειώνονται τα ακόλουθα: «Ειδικότερα, η έννοια της ‘μη υπερβολικής εμφάνισης’ των μαθητών είναι μια έννοια με ανοικτό, ρευστό και έντονα αξιολογικό και ιδεολογικό περιεχόμενο, με αποτέλεσμα η εξειδίκευσή της από το σχολείο να έχει χαρακτήρα μεταβαλλόμενο και υποκειμενικό. Παρέμβαση, δε, η οποία δεν περιορίζεται στο σχολικό περιβάλλον αλλά επεκτείνεται, είτε καθ’ αυτή, είτε εξ αποτελέσματος, και στον καθαρά ελεύθερο και προσωπικό χρόνο των μαθητών σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπεται. Παραδείγματος χάριν: Το σχολείο μπορεί, για σκοπούς ομοιομορφίας, να καθορίσει μια γενικά αποδεκτή στολή, μπορεί να ζητήσει από τους μαθητές να μαζεύουν τα μαλλιά τους και μπορεί να τους απαγορεύσει να φορούν σκουλαρίκια στο σχολείο. Αυτό εμπίπτει στα πλαίσια της μη υπερβολικής εμφάνισης…..».
Αναγνωρίζεται λοιπόν το δικαίωμα στο σχολείο να ρυθμίζει με εγκύκλιο το ζήτημα της εμφάνισης των μαθητών, απόφαση την οποία οφείλουν να σέβονται όλοι οι μαθητές ανεξαρτήτως φυλετικής ή και θρησκευτικής διάκρισης. Το μόνο που μένει είναι η βούληση της πολιτείας να ρυθμίσει και το ζήτημα της χρησιμοποίησης θρησκευτικών συμβόλων στο σχολικό χώρο διεξοδικά και με σαφήνεια για να παύσει το φαινόμενο της διαφορετικής ερμηνείας του τι είναι επιτρεπτό και τι αποτελεί ευπρεπή εμφάνιση στα δημόσια σχολεία.
Σαφέστατα η διαπαιδαγώγηση των μαθητών μας στα σχολεία δεν μπορεί να εξαντληθεί μέσα από την ανάλυση νομικών κειμένων. Είναι μια ιδιαιτέρως σύνθετη διαδικασία στο κέντρο της οποία πρέπει να βρίσκεται το κάθε παιδί και θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη συμφώνως και με τους κανονισμούς Μέσης Εκπαίδευσης η αξιοπρέπεια, η προσωπική αξία του παιδιού, με ιδιαίτερη προσοχή στην προσωπική του κατάσταση, στην ευημερία και στις ιδιαίτερες ανάγκες του, και με πλήρη σεβασμό στη σωματική και ψυχολογική του ακεραιότητα.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σε σειρά αποφάσεων του έχει καταθέσει κατά την άποψη μου και τις κατευθυντήριες γραμμές στις οποίες πρέπει να κινηθούν τα κράτη μέλη. Συγκεκριμένα στην απόφαση Dogru v. France and Kervanci v. France / 4 December 2008, οι αιτητές οι οποίοι ήταν μουσουλμάνοι και φοιτούσαν σε δευτεροβάθμιο σχολείο της Γαλλίας προσήλθαν στην τάξη φορώντας την ισλαμική μαντήλα την οποία αρνήθηκαν να βγάλουν σε διαφορετικές περιπτώσεις με αποτέλεσμα το σχολείο να τους αποβάλει. Το δικαστήριο αποφάσισε ότι δεν υπήρχε καμία παραβίαση του άρθρου 9 της Σύμβασης Ανθρώπινων δικαιωμάτων καθ’ ότι η απόφαση της αρμόδιας αρχής ήταν ορθή. Η απόφαση του σχολείου να τους αποβάλει ήταν συνέπεια της άρνησης τους να συμμορφωθούν με τους κανονισμούς και δεν ήταν συνέπεια των θρησκευτικών τους πεποιθήσεων.
Στην απόφαση Aktas v. France, Bayrak v. France, Gamaleddyn v. France, Ghazal v. France, J. Singh v. France and R. Singh v. France / 30 June 2009, οι αιτητές ήταν μαθητές οι οποίοι προσήλθαν στο σχολείο φορώντας θρησκευτικά σύμβολα όπως ισλαμική μαντήλα ή keshki η τουλπάνι και πάλι αρνήθηκαν να τα αφαιρέσουν και μετά από διάλογο με τους δικούς τους αποβλήθηκαν από το σχολείο. Παραπονέθηκαν στο δικαστήριο πως παραβιαζόταν το άρθρο 9 της Σύμβασης και το δικαίωμα να ασκούν ελεύθερα τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Το Δικαστήριο έκρινε την αίτηση τους απαράδεκτη και την απόρριψε λέγοντας ότι η πράξη τους αυτή επενέβαινε στα δικαιώματα και τις ελευθερίες των άλλων μαθητών και της δημόσιας τάξης. Περεταίρω τόνιζε την υποχρέωση του κράτους να προσφέρει ένα ουδέτερο περιβάλλον παρά την υποχρέωση του να τους παρέχει το δικαίωμα να ασκούν της θρησκευτικές τους πεποιθήσεις ελεύθερα.
Στην υπόθεση Lautsi and Others v. Italy / 18 March 2011 τα παιδιά των αιτητών φοιτούσαν σε σχολείο στην Ιταλία όπου στις αίθουσες υπήρχαν οι εικόνες του εσταυρωμένου Ιησού σε κάθε αίθουσα κάτι το οποίο κατά τη γνώμη τους αντίβαινε στην αρχή του διαχωρισμού του κράτους από την εκκλησία. Ζήτησαν λοιπόν από το σχολείο να αφαιρέσουν τις εικόνες του Ιησού από τις αίθουσες με αποτέλεσμα οι αρχές να αρνηθούν. Οι αιτητές επιχειρηματολογήσαν στο Δικαστήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων ότι παραβιάζεται τόσο το άρθρο 9 όσο και το άρθρο 2 της Σύμβασης. To δικαστήριο αποφάσισε ότι η ύπαρξη των θρησκευτικών συμβόλων στις τάξεις ήταν ζήτημα το οποίο ενέπιπτε στην διακριτική ευχέρεια του κράτους (margin of appreciation) βάση του οποίου το κράτος μπορεί να περιορίσει την απόλαυση των δικαιωμάτων που εκπηγάζουν από τη σύμβαση.
Θα πρέπει λοιπόν με σεβασμό στη διαφορετικότητα του κάθε παιδιού και έχοντας πάντοτε υπόψη το Σύνταγμα, την Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αλλά και την νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου να ρυθμίσουμε ως κράτος το ζήτημα των θρησκευτικών συμβόλων στα σχολεία αλλά και της αμφίεσης των μαθητών σε συνάρτηση. Σε κάθε περίπτωση είμαι της άποψης όμως ότι δεν μπορεί να επιτρέπεται στον καθένα να προσέρχεται στο σχολικό χώρο όπως επιθυμεί ο ίδιος ή όπως του επιβάλλουν οι θρησκευτικές του πεποιθήσεις, καθώς σε κάποιον μπορεί να είναι ο σταυρός ή η ισλαμική μαντήλα ή σε κάποιον άλλον το τουρμπάνι ή το εβραϊκό κίπα ή και σε κάποιον που είναι άθεος η μάσκα του «Darth Vader».
Η Κύπρος ως ευρωπαϊκό κράτος θα πρέπει άμεσα να ξεκινήσει την δημόσια συζήτηση που έχουν από χρόνια ξεκινήσει άλλα ευρωπαϊκά κράτη σε ότι αφορά το κοσμικό, ανεξίθρησκο και ουδετερόθρησκο σχολείο. Διερωτώμαι όμως πόσο έτοιμη είναι σήμερα η «ευρωπαϊκή» Κύπρος να ξεκινήσει αυτήν την συζήτηση;
