Καταπέλτης για τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες, τα ιδιωτικά γραφεία εξευρέσεως εργασίας και την κυπριακή κοινωνία είναι η αυτεπάγγελτη τοποθέτηση της Μαρίας Στυλιανού Λοττίδου, αναφορικά με τις συνθήκες, τους όρους εργοδότησης και το θεσμικό πλαίσιο που ρυθμίζει την οικιακή εργοδότηση στην Κύπρο. Με βάση καταγγελίες που εξέτασε το Γραφείο της Επιτρόπου από το 2014 έως σήμερα, η κυρία Λοττίδου διαπιστώνει οικονομική, εργασιακή και σεξουαλική εκμετάλλευση των οικιακών βοηθών και ολιγορία από πλευράς κρατικής μηχανής για λήψη μέτρων προστασίας και νομικής κατοχύρωσης των δικαιωμάτων τους. Μεταξύ των όσων περιλαμβάνονται σε τριαντα σέλιδη έκθεση είναι τα εξής:
- Σεξουαλική παρενόχληση από εργοδότες και ελλιπής διερεύνηση των σχετικών καταγγελιών, τόσο από την Αστυνομία , όσο και από το Τμήμα Εργασίας .
- Περιστατικά βίαιης συμπεριφοράς από τους εργοδότες ή συγγενικά τους πρόσωπα .
- Άσκηση πίεσης από κρατικούς λειτουργούς για υπογραφή έγγραφου αποδέσμευσης ή για απόσυρση καταγγελιών εναντίον των εργοδοτών, με αντάλλαγμα τη μερική ικανοποίηση διεκδικήσεων
- Ακύρωση/ μη ανανέωση των αδειών παραμονής τους, εν αγνοία τους, λόγω παραπλάνησης από τον εργοδότη ή/ και τον πράκτορα που διαμεσολάβησε για την απασχόλησή τους
- Ακύρωση των αδειών παραμονής τους, λόγω μονομερούς αιτήματος από εργοδότες προς το ΤΑΠΜ, και σύλληψή τους για σκοπούς απέλασης, με συνοπτικές διαδικασίες, λόγω του ότι ζήτησαν την αποδέσμευσή τους ή για άλλους λόγους που δεν στοιχειοθετήθηκαν .
- Κατακράτηση των προσωπικών εγγράφων τους (ταξιδιωτικών εγγράφων, δελτίου εγγραφής αλλοδαπού – alien book, άδειας παραμονής, άδειας οδήγησης κλπ.) από τους εργοδότες ή τους πράκτορες .
- Πρακτικές εκμετάλλευσης από εργοδότες π.χ. μη καταβολή μισθών , μη καταβολή εισφορών στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων , υπερβολικός φόρτος εργασίας/ υπέρβαση συμφωνημένου ωραρίου, παράλληλη απλήρωτη εργασία σε οικίες συγγενικών προσώπων και άλλα υποστατικά, παράλειψη ανοίγματος τραπεζικού λογαριασμού , μη ανανέωση του ασφαλιστικού συμβολαίου για ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, καθόλου ή ανεπαρκής παραχώρηση ειδών διατροφής και πρώτης ανάγκης, ακατάλληλος χώρος διαμονής, αβάσιμες κατηγορίες για διάπραξη ποινικών αδικημάτων (π.χ. κλοπή) .
- Πρακτικές εκμετάλλευσης από ΙΓΕΕ π.χ. παράνομη και υπέρογκη χρέωση υπηρεσιών και παραπλάνηση, άσκηση πίεσης για παραμονή σε προβληματικό χώρο εργασίας, παραπλάνηση για τις πραγματικές συνθήκες εργασίας , εκμετάλλευση της εργασίας εν αναμονή εξεύρεσης νέου εργοδότη . Έγινε, επίσης, αναφορά σε μη προώθηση στο Τμήμα Εργασίας των αναφορών που γίνονται από οικιακές εργάτριες στα πλαίσια εξέτασης εργατικής διαφοράς για εμπλοκή των ΙΓΕΕ στις παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους .
Η Επίτροπος Διοικήσεως και Προστασίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων κάνει λόγο για ασυνέπεια και ολιγωρία των αρμόδιων κρατικών υπηρεσιών για τον έλεγχο των συνθηκών εργασίας των οικιακών βοηθών και την εξέταση καταγγελιών και παραπόνων που υποβάλλονται ενώπιον τους. Χαρακτηριστικά αναφέρει:
"Η βία, στις διάφορες μορφές της, δυστυχώς αποτελεί κοινή συνισταμένη σε αρκετές από τις ατομικές υποθέσεις που διερευνώνται από το Γραφείο μου. Οι οικιακές εργάτριες συχνά καταγγέλλουν στις αρχές ότι δέχονται από τους εργοδότες, τους πράκτορες ή άλλα πρόσωπα του εργασιακού τους περιβάλλοντος κακομεταχείριση, απειλές, στέρηση της ελευθερίας τους, σεξουαλική παρενόχληση, ψυχολογική και σωματική βία. Σε αρκετές καταγγελίες, μάλιστα, περιλαμβάνονται αναφορές που σωρευτικά αποτελούν ενδείξεις για εμπορία προσώπου για σκοπούς εκμετάλλευσης. Ο δε χειρισμός των καταγγελιών αυτών παρουσιάζει ασυνέπεια και συχνά επαφίεται στην διακριτική ευχέρεια των λειτουργών που τις παραλαμβάνουν. Συνήθως, διερευνώνται στα πλαίσια εξέτασης εργατικών διαφορών, όπου -ενόψει των δυσκολιών τεκμηρίωσης των ισχυρισμών, παραμένουν στο επίπεδο της καταγραφής των θέσεων των δύο πλευρών. Η σοβαρότητα και η συχνότητα των καταγγελιών αυτών δεν φαίνεται να απασχολεί εις βάθος τις κρατικές αρχές, οι οποίες, παρά τις εισηγήσεις του Γραφείου μου, δεν έχουν προβεί σε ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις για προστασία της ευάλωτης αυτής ομάδας εργαζομένων και για πρόληψη της βίας που ασκείται εις βάρος τους. Ως εκ τούτου, οι γυναίκες αυτές παραμένουν υπό καθεστώς αυξημένης επικινδυνότητας ως προς το ενδεχόμενο βίας και εκμετάλλευσης."
Ελλειπής ο έλεγχος στους χώρους διαμονής
Η κυρία Λοττίδου επισημαίνει στην έκθεση ότι "ο χώρος εργασίας των οικιακών εργατριών ταυτίζεται σχεδόν πάντα με το χώρο διαμονής, καθιστώντας τα όρια μεταξύ εργασιακού και προσωπικού χρόνου ρευστά. Ως αποτέλεσμα, η παραβίαση του ωραρίου απασχόλησης, η οποία φτάνει συχνά τα όρια της εκμετάλλευσης και της καταναγκαστικής εργασίας, αποτελεί μια από τις κυρίαρχες αναφορές στις καταγγελίες που οι εργάτριες υποβάλουν στις αρχές. Μπροστά στην αδυναμία τεκμηρίωσης των αναφορών αυτών, οι υπηρεσίες αρκούνται στο να καταγράψουν τις θέσεις των δύο πλευρών."
"Οι δε συνθήκες διαμονής των εργατριών πιστοποιούνται τυπικά από τον κοινοτάρχη, χωρίς επίσκεψη στο χώρο, για σκοπούς έκδοσης της σχετικής θεώρησης εισόδου από το Τμήμα Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης. Κατόπιν τούτου, καμία κρατική αρχή δεν προβαίνει σε επιθεώρηση του χώρου αυτού, στη βάση του ασύλου της οικίας. Κανένας έλεγχος δεν διενεργείται ούτε όταν γίνονται επίσημες καταγγελίες για ακατάλληλο χώρο διαμονής από τις εργάτριες στα πλαίσια των εργατικών τους παραπόνων. Στον αθέατο αυτό χώρο εργασίας αυξάνονται οι πιθανότητες κρουσμάτων άσκησης βίας, οποιασδήποτε μορφής, και δη της έμφυλης βίας, η οποία άλλοτε γίνεται ανεκτή από τις εργάτριες, υπό το φόβο της απώλειας της εργασίας τους, και άλλοτε καταγγέλλεται, χωρίς ωστόσο δυνατότητα τεκμηρίωσης."
Συμμαχος των παρανομούντων, ο φόβος των εργατριών
Στην αυτεπάγγελτη τοποθέτηση της Επιτρόπου επισημαίνεται ότι η εξάρτηση με ένα συγκεκριμένο εργοδότη, το ανεπαρκές πλαίσιο προστασίας και διεκδίκησης δικαιωμάτων και η απουσία κυρώσεων στους εργοδότες που προβαίνουν σε σοβαρές παραβιάσεις ή σε άσκηση βίας δημιουργούν συνδυαστικά την αντίληψη ότι η οποιαδήποτε προσπάθεια μιας οικιακής εργάτριας για δικαίωση θα ήταν ατελέσφορη και θα οδηγούσε, συνεπακόλουθα, σε απώλεια του καθεστώτος παραμονής της.
"Ο φόβος αυτός, ο οποίος, ως συνάγεται από τα πιο πάνω, είναι πραγματικός, δημιουργεί ασφυκτικές συνθήκες εργασίας για τις οικιακές εργάτριες. Μπροστά στο ενδεχόμενο μη οικειοθελούς από μέρους τους τερματισμού της απασχόλησής τους, σε συνδυασμό με το δυσανάλογο κόστος που επωμίστηκαν για την άφιξή τους και τις συνέπειες που θα επιφέρει στις ίδιες ή / και στις οικογένειές τους η επιστροφή στη χώρα καταγωγής τους, οι οικιακές εργάτριες παραμένουν στο χώρο εργασίας τους και υπομένουν όχι μόνο την παραβίαση των όρων απασχόλησής τους, αλλά και απειλές και συμπεριφορές βίας, χωρίς να καταγγέλλουν οτιδήποτε. Αρκετές φορές καταφεύγουν σε άλλα μέλη της οικογένειας ή στους πράκτορες , με την ελπίδα αλλαγής των συνθηκών στις οποίες εργάζονται, αποφεύγοντας να προβούν σε επίσημη καταγγελία, η οποία -ενόψει των πρακτικών δυσκολιών τεκμηρίωσης των ισχυρισμών τους- δεν διασφαλίζει την αλλαγή αυτή. Ενώπιον των δύσκολων επιλογών τους, κάποιες οικιακές εργάτριες καταφεύγουν στην απροειδοποίητη εγκατάλειψη του χώρου εργασίας τους, δυσχεραίνοντας, πολλές φορές εν αγνοία τους, τη δυνατότητα διεκδίκησης των δικαιωμάτων τους."
"Βλέπει" διασύνδεση με τον serial killer
H κυρία Λοττίδου καταγράφει ότι "η ετεροβαρής εφαρμογή του θεσμικού πλαισίου εις βάρος των οικιακών εργατριών έχει εμπεδωθεί στη συλλογική αντίληψη ως κάτι «φυσικό» και αναγκαίο. Έχει, μάλιστα, καλλιεργηθεί σε τέτοιο βαθμό η πεποίθηση ότι οι οικιακές εργάτριες αποτελούν μια «ειδική» και εντελώς διακριτή κατηγορία εργαζομένων, που καθίσταται εν πολλοίς αποδεχτή -σε βαθμό που γίνεται αόρατη- η συστηματική παραβίαση των εργασιακών τους δικαιωμάτων, πολλές φορές και των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους ως ανθρώπων, ακόμα και από τους ίδιους τους εργοδότες που δεν έχουν τέτοια πρόθεση. Και όμως, οι γενεσιουργές αιτίες κάθε μορφής βίας κατά των μεταναστριών -άγνοια, προκατάληψη, ρατσισμός, - είναι οι ίδιες και οι συνέπειες τους στα θύματα και στο επίπεδο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εξίσου σοβαρές και επικίνδυνες."
"Η πρόσφατη εμπειρία με την επιλογή και δολοφονία γυναικών μεταναστριών κατέδειξε, στον υπέρτατο βαθμό, την επικινδυνότητα της αντίληψης που υποτιμά τη ζωή και τα δικαιώματα των γυναικών αυτών, αλλά και της πεποίθησης ότι τα αδικήματα που στρέφονται εναντίον τους θα παραμείνουν στην αφάνεια και θα απασχολήσουν σε μικρότερο βαθμό τις κρατικές αρχές"
