Ποικίλες αντιδράσεις και σχόλια απέσπασε η εξομολόγηση της Ιωάννας Τούνη αναφορικά με το "ροζ βίντεο" που ανέβηκε στο διαδίκτυο και τις δικαστικές της διαμάχες, ανοίγοντας έναν τεράστιο φάκελο που χρήζει άμεσης συζήτησης και ανάλογης κινητοποίησης. Αυτόν της εκδικητικής πορνογραφίας.
Τι έγινε με την Ιωάννα Τούνη;
Τον τελευταίο καιρό κυκλοφορεί, χωρίς τη συγκατάθεσή της, ένα "ροζ βίντεο" στο οποίο καταγράφεται σεξουαλική επαφή της με έναν άντρα, κάτι το οποίο συνέβη πριν τρία χρόνια. Φωτογραφίες από την προσωπική της αυτή στιγμή είχαν κυκλοφορήσει και μόλις είχε εμφανιστεί σε τηλεπαιχνίδι πριν από τρία χρόνια. Η ίδια εξηγεί ότι δεν έδωσε τη συγκατάθεσή της για δημοσιοποίηση του υλικού και η παράνομη αυτή πράξη την εξέθεσε και της στοίχισε μεταξύ άλλων την σχέση της.
Βέβαια η Ιωάννα Τούνη δεν είναι το μόνο θύμα παρόμοιων πράξεων. Το φαινόμενο της εκδικητικής πορνογραφίας και της ανάγκης για αντιμετώπιση της μέσω της επιβολής αποτρεπτικών ποινών βρίσκεται στη δημόσια συζήτηση εδώ και πολλά χρόνια.
Φάκελος εκδικητική πορνογραφία
Το AlphaNewsLive αποτάθηκε στη νομικό Κατερίνα Σοφοκλέους επί του θέματος για να δούμε τι ισχύει στην Κύπρο και πως αυτή η υπόθεση υπογραμμίζει τα νομοθετικά κενά.
"Αρχικά θα ήθελα να ξεκαθαρίσω, μέσω της παρέμβαση μου, ότι μιλάμε για σύγχρονες μορφές εγκληματικότητας. Η τεχνολογική ανάπτυξη έχει δώσει άπειρες δυνατότητες στους δράστες τέτοιων πράξεων/συμπεριφορών. Το πρόσφατο περιστατικό που αναστάτωσε το διαδίκτυο με πρωταγωνίστρια ένα διάσημο πρόσωπο της τηλεόρασης και κυρίως, των κοινωνικών δικτύων, είναι πραγματικά μία ευκαιρία να διαπιστωθεί το, βαθιά ριζωμένο, πρόβλημα της Κυπριακής έννομης τάξης, στην οποία και θα επικεντρωθώ."
Τι είναι η εκδικητική πορνογραφία;
Με τον ορό "εκδικητική πορνογραφία" νοείται ένα αδίκημα το οποίο διαπράττεται όταν πρόσωπο αποκαλύπτει ή καθιστά με οποιονδήποτε τρόπο διαθέσιμο σε τρίτο (άλλο από το θύμα) ιδιωτική φωτογραφία ή ταινία με σεξουαλικό περιεχόμενο, χωρίς την συναίνεση του προσώπου που απεικονίζεται σε αυτό, με σκοπό να προκαλέσει στο πρόσωπο αυτό ανησυχία/ δυσφορία (distress). Η αναφορά σε ‘εκδικητική’ πορνογραφία είναι λίγο παραπλανητική. Το αδίκημα δεν διαπράττεται μόνο για εκδικητικούς σκοπούς. Γι’ αυτό και μπορεί να οριστεί ως «μη συναινετική πορνογραφία», για σκοπούς καλύτερης περιγραφής (labeling) του αδικήματος.
Αυτός είναι ένας νομικός όρος που μπορεί να διαφοροποιείται ανάλογα με την δικαιοδοσία. Για παράδειγμα, στη Σκωτία, μία από τις σημαντικές διαφοροποιήσεις είναι ότι περιλαμβάνει και απειλή δημοσίευσης. Αυτή η διαφοροποίηση είναι εξαιρετικά σημαντική, καθώς δίνει το δικαίωμα στο κράτος να επέμβει πριν την δημοσίευση του υλικού πράγμα το οποίο αυξάνει σημαντικά την πρόληψη βλάβης στο θύμα.
Ποια τα κίνητρα του θύτη και ποιες οι επιπτώσεις στο θύμα;
Ο δράστης ενός τέτοιου αδικήματος δύναται να έχει διάφορα κίνητρα για την διάπραξη του. Συγκεκριμένα, οι λόγοι μπορεί να είναι οικονομικοί, εκδικητικοί, ο ψυχολογικός κατακερματισμός του θύματος ή ακόμα και για «πλάκα», δηλαδή για να γελάσουμε.
Από την πλευρά του θύματος, οι επιπτώσεις του είναι αμέτρητες. Η έκθεση του θύματος προκαλεί οικονομική απώλεια μέσω της απόλυσης του από την εργασία του, ηθική βλάβη, ψυχολογικές διαταραχές που μπορούν να φτάσουν και σε σημεία αυτοκτονίας. Η προσβολή της γενετήσιας αυτοδιάθεσης και η έκθεση του θύματος λόγω ερωτικών περιπτύξεων προκαλούν, πολλές φορές, στο θύμα ντροπή και κοινωνική περιθωριοποίηση, προσβολές εναντίον της ηθικής της και κανένας λόγος δεν γίνεται για τον δράστη. Ξαφνικά το θύμα γίνεται το πρόσωπο που ΄διαπράττει’ κάτι καταδικαστέο ενώ ο δράστης παραμένει ανενόχλητος. Επίσης, διαπιστώνεται ότι τα θύματα δέχονται σεξουαλική κακοποίηση, καταδίωξη, παρενοχλούνται, αναγκάζονται να αλλάξουν σχολείο (ανήλικα θύματα), ακόμη να αλλάξουν τα ονόματά τους.
Τι ισχύει στην Κύπρο; Ποιες ποινές προβλέπονται; Εντοπίζετε κενά στη νομοθεσία;
Στον Ποινικό Κώδικα δεν υπάρχει κάποιο σχετικό αδίκημα που να ποινικοποιεί την πράξη της δημοσιοποίησης τέτοιου υλικού. Ωστόσο, στον περί Ρυθμίσεως Ηλεκτρονικών Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομικών Υπηρεσιών Νόμου του 2004 (Ν. 112(Ι)/2004)23. Ο τελευταίος, στο α.149(6)(α) και (6)(β) ορίζει ότι
(6) Πρόσωπο το οποίο-
(α) αποστέλλει δια δημόσιου δικτύου επικοινωνιών, μήνυμα ή οτιδήποτε άλλο, το οποίο είναι κατάφωρα προσβλητικό ή/και άσεμνου ή αισχρού ή απειλητικού χαρακτήρα, ή
(β) αποστέλλει δια δημόσιου δικτύου επικοινωνιών, με σκοπό την πρόκληση ενόχλησης, παρενόχλησης ή/και άσκοπης ανησυχίας σε άλλο πρόσωπο, μήνυμα, το οποίο γνωρίζει ότι είναι ψευδές ή/και χρησιμοποιεί επίμονα για τον πιο πάνω σκοπό δημόσιο δίκτυο επικοινωνιών,
είναι ένοχο ποινικού αδικήματος και υπόκειται σε περίπτωση καταδίκης του, σε χρηματική ποινή που δεν υπερβαίνει τα χίλια επτακόσια ευρώ (€1.700).
Το συγκεκριμένο άρθρο, παρόλο που, εμμέσως, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εκδικητική πορνογραφία, δεν αντικατοπτρίζει το αδίκημα γιατί παρουσιάζονται κενά:
- Η αποστολή του υλικού πρέπει να γίνει σε άλλο πρόσωπο. Μία περίπτωση όπως της Τούνη ίσως να μην καλύπτεται, καθώς η δημοσίευση έγινε και αναπαράχθηκε δημόσια πχ. Ιστοσελίδα πορνογραφικού υλικού
- Ο δράστης, βάσει του αδικήματος, πρέπει να γνωρίσει ότι το περιεχόμενο του υλικού είναι ψευδές. Τί γίνεται όταν το περιεχόμενο είναι αληθές; Δηλαδή όπως ακριβώς της Τούνη που δέχθηκε ότι ήταν η ίδια στο βίντεο; Είναι φανερό ότι το στοιχείο αυτό δεν καλύπτει αντίστοιχες περιπτώσεις,
- Και το τελευταίο και κορυφαίο είναι η ποινή, η οποία δεν υπερβαίνει το χρηματικό πρόστιμο των €1.700. Η συγκεκριμένη ποινή σε καμία περίπτωση δεν ανταποκρίνεται στην σοβαρότητα του αδικήματος αλλά και των συνεπειών της πράξης προς το θύμα. Ούτε το είδος της ποινής (δηλαδή το πρόστιμο) ούτε το ύψος της αντικατοπτρίζουν και αναλογούν στις συνέπειες που θα επέλθουν στο θύμα λόγω της δημοσιοποίησης.
Όλα αυτά καταδεικνύουν και επιβεβαιώνουν τους απαρχαιωμένους ποινικούς νόμους αλλά και την αναποτελεσματικότητα στην προστασία των θυμάτων που εκτίθενται σε τέτοιο κίνδυνο.
Από μόνη της, όπως φαίνεται, η εκδικητική πορνογραφία δεν ποινικοποιείται στην Κύπρο, πράγμα το οποίο είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο. Δεν είναι δυνατό να αναμένουμε, σαν κοινωνία, την διαρροή τέτοιου υλικού για να ξεκινήσει η διαδικασία ποινικοποίησης της συγκεκριμένης πράξης. Πρέπει να γίνει ποινικοποίηση και παραδειγματική τιμωρία του προσώπου, που χωρίς την συναίνεση του άλλου, προβαίνει στην δημοσιοποίηση πορνογραφικού υλικού. Η τιμωρία θα πρέπει να προβλέπεται σε σχετική νομοθεσία, να είναι ανάλογη και να αντικατοπτρίζει την σοβαρότητα της πράξης. Ακόμα και η πιο πάνω νομοθεσία να χρησιμοποιηθεί, η ποινή, σε καμία περίπτωση δεν αντικατοπτρίζει τις συνέπειες προς το θύμα.
Είδαμε ένα πρόσφατο παράδειγμα εκδικητικής πορνογραφίας το οποίο πήρε τεράστιες διαστάσεις λόγω της δημοσιότητας του προσώπου που αφορά. Πως σχολιάζετε;
Το πρόσφατο περιστατικού της γνωστής influencer είναι μόνο ένα παράδειγμα από τα χιλιάδες πρόσωπα που έχουν εκτεθεί με αυτό τον τρόπο. Είναι πραγματικά λυπηρό που μία κοπέλα θα έπρεπε να εκτεθεί σε ένα βίντεο, εκθέτοντας την ψυχολογική της αδυναμία και να λογοδοτήσει στον κόσμο που την ΄λιθοβόλησε’ πολλές φορές για την διαρροή ενός ‘ροζ’ βίντεο.
Είναι απαράδεκτη η στάση του κράτους αλλά και της κοινωνίας τόσο για το συγκεκριμένο περιστατικό όσο και κάθε περιστατικό που μία κοπέλα, απλώς, ασκεί το δικαίωμα της στη ιδιωτικότητα και σεξουαλική αυτονομία. Και θα μιλήσω με την χρήση των φύλων, δηλαδή άντρα και γυναίκα, γιατί θεωρώ ότι η κατάντια μας οφείλεται στην βαθιά ριζωμένη, ενοχοποίηση της γυναικείας σεξουαλικότητας σε σχέση με την αντρική. Η οποιαδήποτε κοπέλα, γνωστή και άγνωστη στον κόσμο, έχει κατοχυρωμένο δικαίωμα στην σεξουαλικότητα και ιδιωτικότητα. Ακόμα και η βιντεογράφηση μίας προσωπικής/ερωτικής στιγμής με την συγκατάθεση των δύο πλευρών που συμμετέχουν σε αυτή είναι θεμιτή και κανένας δεν πρέπει να την κρίνει. Η συνδιαλλαγή μηνυμάτων με σεξουαλικό/ερωτικό περιεχόμενο δεν είναι κάτι το μεμπτό και κατά την άποψη μου, ούτε πρέπει να είναι. Ακόμη και η αποστολή σε ένα άλλο πρόσωπο σεξουαλικού περιεχομένου φωτογραφίες που απεικονίζει τον αποστολέα δεν θα πρέπει να ενδιαφέρει την κοινωνία και ειδικά το ποινικό δίκαιο.
Ωστόσο, η μη συναινετική χρήση και/ή δημοσίευση του υλικού αυτού σε τρίτου θα πρέπει να ενδιαφέρει το κράτος. Το κράτος οφείλει να χρησιμοποιήσει τα ‘όπλα΄ που διαθέτει (ποινικό/αστικό δίκαιο) για να προστατεύσει την σεξουαλική αυτονομία και ιδιωτικότητα των πολιτών του. Για τον λόγο αυτό διάφορα κράτη υιοθέτησαν, με μικρές διαφοροποιήσεις, το αδίκημα της ‘εκδικητικής πορνογραφίας΄.
Τουλάχιστον, μπορώ να πω ότι έστω και με αυτό τον τρόπο, δηλαδή την έκθεση μίας γνωστής κοπέλας, μπορεί να έρθουν αλλαγές. Μετά λύπης μου, όπως, παρατηρώ ότι το κράτος θα πρέπει να προλαμβάνει και όχι απλά να περιμένει να συμβεί μία πράξη για να κινητοποιήσει τους μηχανισμούς του και να αποτρέπει τον εξευτελισμό των θυμάτων.
Τι πρέπει να κάνει ένα θύμα εκδικητικής πορνογραφίας; Που πρέπει να απευθυνθεί και ποια βήματα πρέπει να ακολουθήσει;
Στην Κύπρο, οι τρόποι αντιμετώπισης είναι είτε μέσω καταγγελίας στο αρμόδιο τμήμα δίωξης ηλεκτρονικού εγκλήματος είτε μέσω των γραμμών που έχουν δημιουργηθεί στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού προγράμματος Ασφαλούς Διαδικτύου, Cyber Ethics, που συντονίζει o μη κερδοσκοπικός οργανισμός Future Worlds Center και το Ινστιτούτο Νευροεπιστήμης και Τεχνολογίας Κύπρου, με βασικό σκοπό την ασφαλή χρήση του διαδικτύου (http://www.cyberethics.info/gr/news-gr/953-revenge-porn.html).
Γνωρίζουμε ότι ό,τι ανεβαίνει στο διαδίκτυο δεν μπορεί να διαγραφεί εντελώς και αφήνει πίσω του ψηφιακά αποτυπώματα ενώ τρίτοι έχουν δυνατότητα να κατεβάσουν το υλικό και να το χρησιμοποιήσουν εκ νέου. Υπάρχει αυτή τη στιγμή η δυνατότητα να κατέβει εντελώς;
Με την προϋπόθεση ότι τεχνικά υπάρχει δυνατότητα διαγραφής του υλικού από ιστοσελίδες θα πρέπει να πούμε ότι στην περίπτωση της ποινικής υπόθεσης το Δικαστήριο επιβάλλει ποινή στον Κατηγορούμενο και η ποινή θα πρέπει να προβλέπεται από σχετικό νόμο που προνοεί την ποινικοποίηση του αδικήματος (άρθρο 26 Ποινικού Κώδικα Κεφ. 154).
Ως προς την πρώτη προϋπόθεση, θα πρέπει να εξετάσουμε το ποιος είναι ο κατηγορούμενος. Αυτό το λέω γιατί για να μπορέσει το δικαστήριο να διατάξει, ως ποινή, το οποιοδήποτε πρόσωπο να διαγράψει υλικό ή να αφαιρέσει θα πρέπει να είναι ενώπιον του σαν κατηγορούμενος και κατ’ επέκταση να εμπίπτει στην δικαιοδοσία του. Αν η δημοσίευση έγινε σε ιστοσελίδες με πορνογραφικό υλικό ή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι αμφίβολο αν το κυπριακό ποινικό δικαστήριο μπορεί, ακόμα και αν προβλέπεται, να διατάξει την πλήρη διαγραφή του υλικού, αφού θα πρέπει να διαπιστωθεί ότι έχει δικαιοδοσία. Αυτό το ζήτημα είναι πρόβλημα που αντιμετωπίζουν και άλλες χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο.
Ως προς την δεύτερη προϋπόθεση, η κατηγορούσα αρχή και οι ανακριτικές αρχές θα πρέπει να έχουν υπόψη τους ποιοι διαπράττουν αδίκημα και αν εμπίπτουν στην δικαιοδοσία τους έτσι ώστε να γίνει σωστή η σύσταση του Κατηγορητηρίου, αφού το ηλεκτρονικό έγκλημα μπορεί να διαπραχθεί ταυτόχρονα σε διάφορες χώρες του κόσμου. Αυτό αναγνωρίζεται και από την ίδια την δίωξη ηλεκτρονικού εγκλήματος ως πρόβλημα στην αντιμετώπιση διαδικτυακών αδικημάτων.
H σωστή ποινική νομοθεσία θα πρέπει να έχει υπόψη της την πράξη του δράστη, την πιθανή εταιρική ευθύνη που προκύπτει αφού συνήθως το υλικό αυτό δημοσιεύεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πράγμα που χρειάζεται συνεργασία, τις συνέπειες στο θύμα και το ύψος/είδος της ποινής. Τέλος, η προστασία του θύματος είναι επίσης αναγκαία ιδιαίτερα ως προς το κομμάτι της ανωνυμίας αφού το θύμα σε τέτοιες περιπτώσεις, λόγω των κοινωνικών στερεοτύπων, διστάζει να μιλήσει.
