Ένας πόλεμος, μια πανδημία και η κλιματική κρίση μαζί
«Είναι η πρώτη φορά που ζούμε στη Σομαλιλάνδη τις συνέπειες ενός πολέμου που γίνεται σε μια άλλη γωνιά του κόσμου. Άλλοι πόλεμοι, στο Ιράκ, στη Λιβύη, στο Πακιστάν, δεν επηρέασαν τόσο πολύ τις ζωές μας. Τώρα, όμως, επηρεάστηκαν άμεσα οι τιμές στα τρόφιμα και στα καύσιμα. Ο πόλεμος έρχεται να προστεθεί στα προβλήματα που έχουμε με την ξηρασία και τον πληθωρισμό». Η Hibo, που εργάζεται για τα δικαιώματα των γυναικών στην ActionAid Σομαλιλάνδης, μοιράζεται τις βαριές συνέπειες που υφίσταται η χώρα της από τον πόλεμο στην Ουκρανία, καθώς η χρόνια ξηρασία και η πανδημία της COVID-19 έχουν ήδη οδηγήσει τους κατοίκους σε απόγνωση.
Μέσα σε δυο μήνες από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, οι τιμές σε τρόφιμα, καύσιμα και λιπάσματα έχουν ραγδαία ανοδική πορεία, με τις οικογένειες να ξοδεύουν από διπλάσια έως και τετραπλάσια χρήματα, όπως προκύπτει από έρευνα που πραγματοποιήσαμε σε 13 χώρες στην Αφρική, την Ασία και τη Λατινική Αμερική. Ο πόλεμος φαίνεται ότι ήρθε να επιτείνει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι ευάλωτες κοινότητες, που ήδη παλεύουν με τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης και την πολιτική και οικονομική αστάθεια.
Με τις καλλιέργειες να ξεραίνονται και τα ζώα να πεθαίνουν, οι χώρες στο κέρας της Αφρικής εξαρτώνται από την εισαγωγή ειδών πρώτης ανάγκης για τη διατροφή τους. Ο περιορισμός των εξαγωγών από την Ουκρανία και η αύξηση των τιμών των καυσίμων εντείνουν την επισιτιστική κρίση, την ώρα που ήδη 20 εκατ. άνθρωποι είναι αντιμέτωποι με την πείνα. Στη Σομαλιλάνδη, το 95% της τροφής βασίζεται στις εισαγωγές κι έτσι η θεαματική αύξηση των τιμών λόγω του πολέμου καθιστά την επιβίωση αγώνα. Ενδεικτικά, σύμφωνα με την έρευνα, από την έναρξη του πολέμου η τιμή στο ηλιέλαιο έχει τετραπλασιαστεί, στο ψωμί και το υγραέριο έχει τριπλασιαστεί, ενώ στο πετρέλαιο έχει σχεδόν διπλασιαστεί σε κάποιες περιοχές.
Η εξασφάλιση πόσιμου νερού είναι μια πρόκληση για τις κοινότητες που πλήττονται από την ξηρασία, πόσο μάλλον νερού για τα ζώα ή για πότισμα.
Η παρατεταμένη ξηρασία έχει οδηγήσει τους πληθυσμούς να μετακινούνται και να συγκεντρώνονται στις περιοχές που κρατάνε μια στοιχειώδη βλάστηση, αλλά κι αυτές μειώνονται σταδιακά. «Παλιά ήταν όμορφα, με πλούσιο πράσινο όταν έβρεχε. Και μόνο που το έβλεπες, ένιωθες ωραία και ηρεμούσες. Τα κοπάδια μας αυξάνονταν και έβγαζαν περισσότερο γάλα. Είχα 200 ζώα. Τώρα μου έχουν επιζήσει 5 μέσα στην ξηρασία…», περιγράφει ο 50χρονος Ibrahim από τη Σομαλιλάνδη. Σε μια «πρώην» όαση όπου είχαν καταφύγει πολλοί άνθρωποι, αναζητώντας ένα μέρος με περισσότερο νερό, τα τελευταία αποθέματα νερού εξαντλούνται κι εκεί βασανιστικά. Το γύρω τοπίο αποτυπώνει τα σημάδια της κλιματικής αλλαγής: εκεί όπου άλλοτε έρρεε ένα πολύτιμο ποτάμι, απομένει μια βαθιά, ξερή ρωγμή στο έδαφος, που διασχίζει την κοινότητα. Έχουν περάσει δυο χρόνια από την τελευταία αποδοτική βροχόπτωση και οι κάτοικοι αναζητούν νερό σκάβοντας πηγάδια και φτάνοντας μέχρι και τα 36 μέτρα βάθος, χωρίς να βρουν σταγόνα.
Η χρήση των αντλιών για το νερό έχει δυσκολέψει λόγω του πολέμου, αφού λειτουργούν με πετρέλαιο, γεγονός που έχει επίπτωση και στην τιμή του νερού. Οι οικογένειες δυσκολεύονται πλέον να εξασφαλίσουν το πόσιμο νερό της εβδομάδας, πόσο μάλλον νερό για τα ζώα ή τις καλλιέργειές τους. Μάλιστα, κάποιες καλλιέργειες, όπως το καλαμπόκι και το σόργο, αναγκάστηκαν να τις διακόψουν, καθώς δέχονταν επιδρομές από μαϊμούδες που αναζητούν κι εκείνες τροφή εξαιτίας της ξηρασίας. Οι προκλήσεις αυξάνονται και δημιουργούν έναν κύκλο φτώχειας και αγωνίας για τους πληθυσμούς που βρίσκονται στην καρδιά των κρίσεων.
Με την άνοδο της τιμής στα καύσιμα αυξάνεται και η τιμή του νερού για τους πληθυσμούς που χρησιμοποιούν αντλίες πετρελαίου για να καταφέρουν να βρουν νερό.
Η αύξηση στην τιμή των λιπασμάτων αναμένεται να πλήξει ακόμα περισσότερο τη γεωργία. «Καλλιεργώ καλαμπόκι και σόγια για να μπορώ να μεγαλώσω τα πέντε παιδιά μου. Όμως, φέτος οι τιμές στα λιπάσματα δεν μου αφήνουν περιθώρια να φυτέψω καλαμπόκι. Δεν ξέρω πώς θα ταΐσω τα παιδιά μου από εδώ και πέρα», δηλώνει ανήσυχη η Matricia Mateche από το Μαλάουι. Η επικεφαλής της Ομάδας Αγροτισσών από το Μαλάουι, Sarah Kanthiti, συμπληρώνει: «Οι τιμές στα λιπάσματα είναι τόσο υψηλές, που οι αγρότες δεν μπορούν πλέον να τα αγοράσουν. Φέτος, οι γεωργοί χρειάζονται επειγόντως εκπαιδεύσεις σε τεχνικές βιολογικής καλλιέργειας και αυτός είναι ο μόνος τρόπος να αντιμετωπίσουμε την πείνα».
Για τη διαχείριση της εντεινόμενης κρίσης, που προβλέπεται να είναι πιο παρατεταμένη και καταστροφική από αντίστοιχες των τελευταίων δεκαετιών, χρειάζεται η άμεση κινητοποίηση σε παγκόσμιο επίπεδο κυβερνήσεων, οργανώσεων, οργανισμών. Ως ActionAid απευθύνουμε έκκληση για τη λήψη μέτρων που θα προστατεύουν τις ευάλωτες ομάδες, με οικονομικά επιδόματα κι επιδόματα κοινωνικής αλληλεγγύης, διανομή τροφίμων και σχολικά γεύματα. Για να περιοριστεί η εξάρτηση των γεωργών από τα λιπάσματα είναι σημαντική η υιοθέτηση φυσικών μεθόδων καλλιέργειας, όπως η χρήση φυσικών λιπασμάτων, που θα έχουν και μακροπρόθεσμα οφέλη για το έδαφος και το περιβάλλον. Είναι ίσως η στιγμή οι κυβερνήσεις να αρχίσουν να επενδύουν στην εγχώρια παραγωγή για να περιορίσουν τις ελλείψεις τροφίμων και τις συνέπειες των αυξήσεων των τιμών στις διεθνείς κρίσεις.
Η παγκόσμια εμβέλεια της σύρραξης στην Ουκρανία υπενθυμίζει για ακόμα μια φορά το πόσο αλληλένδετες είναι οι ζωές όλων, αλλά και πόσο πιο βαριά και άμεσα πληρώνουν το τίμημα των κρίσεων οι ευάλωτες κοινότητες, όσο μακριά και να βρίσκονται από το επίκεντρό τους.
